Trong những năm gần đây, công tác thu hồi tài sản thất thoát từ những vụ án kinh tế, tham nhũng có chuyển biến tích cực. Theo Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, chỉ tính riêng các vụ án về tham nhũng, kinh tế, chức vụ thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng theo dõi, chỉ đạo từ năm 2014 đến 2018, cơ quan chức năng đã thực hiện thu giữ, kê biên, phong tỏa lượng tài sản có trị giá hơn 13.000 tỷ đồng.

Trong vụ án Hứa Thị Phấn và đồng phạm tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đại Tín, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đã phối hợp với Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an kê biên, thu hồi tài sản có trị giá ước tính hơn 10.000 tỷ đồng.

Nhiều kết quả tích cực

Điển hình như trong quá trình điều tra, giải quyết vụ án Hứa Thị Phấn và đồng phạm tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đại Tín, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đã phối hợp với Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an thực hiện kê biên và phong tỏa gần 200 bất động sản, hơn 24 triệu cổ phần, cổ phiếu các loại và hơn 30 tỉ đồng của nhóm cổ đông Phú Mỹ của bị cáo Hứa Thị Phấn và của nhóm nhà đầu tư Phương Trang. Số tài sản có trị giá ước tính trên 10.000 tỷ đồng để đảm bảo thi hành án. Trong vụ án Phạm Công Danh và đồng phạm xảy ra tại Ngân hàng thương mại cổ phần Xây dựng Việt Nam, cơ quan chức năng đã thu hồi hơn 6.000 tỉ đồng. Trong vụ Trần Phương Bình và đồng phạm xảy ra tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đông Á, cơ quan chức năng đã thu hồi, kê biên và phong tỏa số tài sản trị giá hơn 2.000 tỷ đồng. Trong các vụ án liên quan đến Phan Văn Anh Vũ (tức Vũ “nhôm”), Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao và Cơ quan điều tra Bộ Công an đã phong tỏa số tiền 250 tỷ đồng, kê biên 25 bất động sản của Phan Văn Anh Vũ tại Đà Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh được định giá ước tính là 1.000 tỷ đồng.

Đáng chú ý, nhiều vụ án tài sản của Nhà nước bị thất thoát, chiếm đoạt đã được thu hồi ngay từ giai đoạn giải quyết nguồn tin, trước khi khởi tố vụ án. Cụ thể là trong vụ án Tổng Công ty Viễn thông MobiFone mua cổ phần của Công ty AVG, trước khi khởi tố vụ án cơ quan chức năng đã thu hồi hơn 8.500 tỷ đồng. Theo một lãnh đạo của Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, có được những kết quả tích cực trên là nhờ sự chỉ đạo kịp thời của các cấp lãnh đạo và sự thay đổi trong nhận thức khi giải quyết các vụ án kinh tế, tham nhũng, chức vụ của Kiểm sát viên, Điều tra viên. Trước đây, các cơ quan điều tra, tố tụng thường chỉ tập trung vào việc tìm kiếm chứng cứ định tội các bị can chứ chưa chú trọng công tác xác minh tài sản. Đến khi vụ án được xét xử, bản án có hiệu lực, công tác thu hồi tài sản đạt được hiệu quả thấp do trong thời gian trước các bị can, bị cáo đã tẩu tán tài sản trước khi bị khởi tố điều tra. Hiện nay, công tác này được chú trọng ngay từ lúc khởi tố vụ án, thậm chí là ngay từ lúc giải quyết tin báo.

Đa dạng hóa các biện pháp thu hồi tài sản

Tuy đạt được nhiều kết quả, nhưng khối lượng tài sản phải thu hồi còn rất lớn so với số đã thu hồi trên thực tế. Theo Tổng cục Thi hành án Dân sự (Bộ Tư pháp), trong 10 tháng năm 2019, tổng số thụ lý là hơn 264.000 tỷ đồng, tăng 39,19% so với cùng kỳ năm 2018. Kết quả đã thi hành xong hơn 43.000 tỷ đồng, tăng 73,24% so với cùng kỳ năm 2018; đạt 26,87% (tăng 2,44% so với cùng kỳ năm 2018). Có thể thấy, dù các cơ quan chức năng đã triển khai nhiều giải pháp, phối hợp đồng bộ nhưng công tác thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án tham nhũng, kinh tế, chức vụ vẫn rất khó khăn do thủ đoạn tinh vi của các đối tượng trong vụ án.

Theo ông Lê Tiến, Vụ trưởng Vụ 3 Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, muốn thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án kinh tế, tham nhũng, chức vụ cần có khung pháp lý hoàn thiện. Ở Việt Nam, hệ thống pháp luật trong lĩnh vực thu hồi tài sản là tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, các quy định về hợp tác quốc tế trong thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát lại chưa có các quy định chi tiết về trình tự, thủ tục cụ thể; chưa có cơ chế công nhận lệnh, quyết định của Tòa án hay cơ quan có thẩm quyền nước ngoài hoặc ban hành các lệnh, quyết định theo yêu cầu của các cơ quan này. Vì thế, cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện khung pháp lý trong thu hồi tài sản.

Ngoài ra, để nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản cần có sự phối hợp liên ngành giữa các lực lượng Công an, Kiểm sát, Thanh tra, Kiểm toán, Thuế… Đồng thời, Việt Nam cần tích cực tham gia các cơ chế hợp tác chính thức (hợp tác chính phủ) và phi chính thức trong thu hồi tài sản. Hiện có nhiều cơ chế hợp tác phi chính thức rất hiệu quả mà Việt Nam cần tích cực tham gia như Nhóm hợp tác chống rửa tiền Châu Á – Thái Bình Dương (APG), Mạng lưới liên cơ quan về thu hồi tài sản do phạm tội mà có thuộc khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (ARIN – AP), Mạng lưới các cơ quan tình báo tài chính (Egmont Group).

HÀ CHUNG